Aftafa başqanı

آفتافا باشقانی میرزا جفا

حیکایت ائیله ییر ساده بیر اینسان,
سؤزونده اینجه لیک وار یاخشی دویسان

موسافیر اولدوغوندا بیر شهرده,
چیخیب هردن گزرکن هندورده,

عمومی بیر تووالئتده گئدرمیش,
تمامن ائحتیاجین رفع ائدرمیش

بول ایمیش او مکانین آفتافاسی
ساری, قیرمیز, یاشیل الوان بویاسی

دئییر؛ آلدیقدا اونلارین بیرین من
نئجه میرزا جفا قیشقیردی بیردن

آپارما آی کیشی قایتار گتیر سن!
یاشیل اولماز سنه, قیرمیز گؤتورسن

شاشیردیم, دینمه دیم, باخدیم دایاندیم,
اونون بو سؤزلرین من جیددی ساندیم

ایطاعت ائیله دیم, امرینده دوردوم
بوراخدیم یاشیلی, قیرمیز گؤتوردوم

دئدیم قوی پوزماییم نظم و نیظامی,
یقین وار هر بویانین اؤز مقامی

راحاتلاندیم اوگون دوردوم دوزلدیم
صاباح بیرده اورا تیکرار گلدیم

دئدیم قیشقیرتماییم میرزا جفانی,
گؤتوردوم بیرده قیرمیز آفدافانی

عجل تک هوپبولوب گلدی او آلچاق
دوننکی ماجرا باشلاندی آنجاق؛

یئتیشجک قاپما قیرمیز آفدافانی!
نولار ایشلت بیراز او داش قافانی!

مگر اؤز عممه نین یانینداسان می؟
حسن سوخدو دییرمانینداسان می؟

دئدیم قارداش قاریشدیرما آرانی
اؤزون سئچدین منه قیرمیز بویانی

خبرسیزسن دئدی ارکان ادبدن
بو شیرکتده وارام من بو سببدن

دوننکی قایدالار قالدی دوننده
مگر قانون دییشمز گون دؤننده؟

بیرازدا قایدا قانوندان دانیشدی,
منی قاندیرماغا بیرده چالیشدی

"فیکیرلشدی دوشوندو چوخ دریندن"
آراشدیردی چوروک جیب دفدریندن

الی آلنیندا بیر باخدی یوخاری
دئدی اویقون گلیر رنگلرده ساری

گؤتور چیخ گئت منه آرتیق دانیشما
بؤیوکلر امرینه یئرسیز قاریشما

آخیر بئزدیردی, احوالیم دییشدی
جینیم جوگگولددی, سیملر قاریشدی

توتوب خیددکله دیم او حوققابازی*
ائله ووردوم پوزولدو دستمازی

بوغازین هئی سیخیب رنگین قاراتدیم,
گؤزونده قورخولو دونیا یاراتدیم

او یالواردی یاخاردی, یوخ دئدیم من
دئدی؛ عفو ائت باغیشلا پوخ یئدیم من

اؤلوم گلدی دایاندی گؤزلرینده,
پشیمانلیق واریدی سؤزلرینده

سنه قوربان اولا جانیم و مالیم
منی گؤزلور ائویمده اهل -عیالیم

دئدیم گر قورتولوش ایسترسه جانین
آچیقلارسان ندیر سیرری بویانین

حریف سؤز وئردی اؤز جانین قوتاردی
دئدی بیر سیرری یوخ  بو آشکاردی؛

منیم وار بو اویوندان بیر آماجیم
بواوچ - بئش آفدافا اولدی آراجیم

بلیرتم بویئرین باشقانی کیمدیر
موطیع و تابع فرمانی کیمدیر

ماماغانلی کریم

*حوققاباز: ناغل ائدن باشقا سؤز دئمیشدی ادبسیزلیک اولماسین دئیه من حوققاباز یازدیم.

بلیرتمک: آچیقلاماق, بللی ائله مک

 

 

Aftafa başqanı Mirza Cəfa

Hekayət eyləyir sadə bir insan,
Sözündə incəlik var yaxşı duysan

Müsafir olduğunda bir şəhərdə,
çıxıb hərdən gəzərkən həndəvərdə,

Umumi bir tuvaletdə gedərmiş,
Təmamən ehtiyacın rəf edərmiş

Bol imiş o məkanın aftafası,
Sarı, qırmız, yaşıl, əlvan boyası

Deyir aldıqda onların birin mən,
Necə Miza Cəfa qışqırdı birdən;

Aparma ay kişi qaytar gətir sən!
Yaşıl olmaz sənə, qırmız götür sən

Şaşırdım, dinmədim, baxdım dayandım
Onun bu sözlərin mən ciddi sandım

İtaət eylədim, əmrində durdum
Buraxdım yaşılı, qırmız götürdüm

Dedim qoy pozmayım nəzm-ü nizamı,
Yəqin var hər boyanın öz məqamı

Rahatlandım ogün, durdum düzəldim
Sabah birdə ora təkrar gəldim

Dedim qışqırtmayım Mirza Cəfanı,
Götürdüm birdə qırmız aftafanı

Əcəl tək hopbulub gəldi o alçaq,
Dünənki macəra başləndı ancaq;

Yetişcək qapma qırmız afdafanı
Nolar işlət biraz o daş qafanı

Məgər öz əmmənin yanındasanmı?
Həsənsoxdu dəyirmanındasanmı?

Dedim qardaş qarışdırma aranı,
Özün seçdin mənə qırmız boyanı

Xəbərsizsən dedi ərkan-ədəbdən
Bu şirkətdə varam mən bu səbəbdən

Dünənki qaydalar qaldı dünəndə
Məgər qayda dəyişməz gün dönəndə?

Birazda qayda-qanundan danışdı
Məni qandırmağa birdə çalışdı

Fikirləşdi, düşündü çox dərindən
Araşdırdı çürük cibdəfdərindən

Əli alnında bir baxdı yuxarı
Dedi uygun gəlir rənglərdə sarı

Götür çıx get mənə artıq danışma
Böyüklər əmrinə yersiz qarışma

Axır bezdirdi əhvalım dəyişdi
Cinim cüggüldədi simlər qarişdi

Tutub xıddəklədim o hoqqabazı*
Elə vurdum pozuldu dəstəmazı

Boğazın hey sıxıb rəngin qaratdım
Gözündə qorxulu dünya yaratdım

O yalvardı-yaxardı yox dedim mən
Dedi; əfv et bağışla pox yedim mən

Ölüm gəldi dayandı gözlərində
Pəşimanlıq varidi sözlərində

Sənə qurban ola canım və malım,
Məni gözlur evimdə əhl-əyalım

Dedim gər qurtuluş istərsə canın
Açıqlarsan nədir sirri boyanın

Hərif söz verdi öz canın qutardı
Dedi bir sirri yox bu aşkardı

Mənim var bu oyundan bir amacım
Bu üç-beş aftafa oldu aracım

Bəlirtəm bu yerin başqanı kimdir
Müti- o, tabe-i fərmanı kimdir

Mamağanlı Kərim

*Hoqqabaz: Nağl edən başqa söz demişdi, ədəbsizlik olmasın deyə mən hoqqabaz yazdım

Bəlirtmək: bəlli eləmək, açıqlamaq

 

 

Hicab

İrəc Mirzanın şahəsəri

Sənə gəl nağl edim bu dastanı
Hicabın etgisin bil yaxşı tanı
Cəvanlıq çağlarımda saf olanda
Qapı ağzında durmuşdum dalanda
O anda bir qadın ordan geçəndə
Yaman ərkəklik hissi coşdu məndə
göründü yaşmaq altından buxağı
Çənə, üzdən biraz bidə dodağı
Bulut küncündə sanki ay çıxıbdır
Pərivəşdir behişdən pay çıxıbdır
yaxınlaşdım ona verdim səlamım
Dedim vardır uzaq yerdən pəyamım
Pəriüzlü bu sözdən şəkkə düşdü
Pəyam kimdəndi sən kimsən soruşdu
Əvamunnas duyar olmaz dedim mən
Bunu burda necə təşrih edim mən
Bilirsən hər sözün vardır məqamı
Gərəkdir hər pəyamın ehtiramı
Buyur gəl anlatım bir-bir dalanda
Tələsmək xoş deyil peyğam alanda
Soruşduqca nədir,kimdir, söz atdım
Uzatdım hey sözü ağzın qapatdım
Səmacət eylədim, israr qıldlm
Buyur xanım dedim tikrat qıldım
Əl atdım peyğama olsa yalanda
Bu məkilə onu buldum dalanda
Dedim çün çoxlu get-gəl var dalanda
Münasibdir otaq peyğam alanda
Otaqda nazilə əyləşdi baxdı
Nə üz açdı, nə çadranı buraxdı
Ona nağl eylədim əfsanələrdən
Girişdim söhbəti açdım nələrdən
Gah ərkəkdən danışdım gah qadından
Nələr çəkmiş bir ərkək arvadından
Gətirdim gah sözə xosrovdan ayin
Dedim gahda şirin olmuşdu xayin
Gah Almandan dedim gah bir gözəldən
Vəli mətləbdə bəlliydi əzəldən
Mənim konlum yaman kam axtarırdı
O da sözlərdə peyğam axtarırdı
Lətafətlə dedim cana düzündən
Nolar açsan bu yaşmağı üzündən
Nəçün üz örtülü məndən qaçansan
Məgər mən bir pişik sən bir sişansan
Axı bax! İnsanıq biz , səndə, məndə
Bərabər xəlq edib xəlq eyləyəndə
Qatılsan söhbətə kamilləşərsən
Mənə taysan canım səndə bəşərsən
Ogünki səndə ay tək üz yarandı
Ona baxmaq üçün bu göz yarandı
Həyatın bağçasında gül qadındır
Çiçəkdir, lalədir, sünbül qadındır
Nə əskildər, nəyi əldən verər gül
Əgər baxsa ona biçarə bülbül
Şirinlik heçdə az gəlməz şəkərdə
Arı yüz zol uçarsa həndəvərdə
Nə fərq eylər ona yandıqda bir şəm
Yanında bir nəfər varsa ya bir cəm
Bu sözlərdən xanım hədsiz alışdı
Acıqlandı biraz hirsli danışdı
Ki naməhrəmlərə üz görsədim mən?
Burax bu sözlərin həzyan deyirsən
Nə latlar varımış bu yerdə vah-vah
İraq olsun başımdan allah-allah
Başımdan çadıramı açmaq istər
Necə arsızdı bu əllaho əkbər
Cəhənnəm ol məgər bir cindəyəm mən?
Həyalı, ar-namuslu bəndəyəm mən
Budurmu bu oyundan cümlə qəsdin?
Üzüm görməkdən ötri yolumu kəsdin?
Qalım ər xeyrinə həsrət ilahi
Üz açsam qeyrinə qılsam günahi
İtil çıx get əcayib şor gözün var
Sözündən bəllidir arsız üzün var
Mənim qaynımda çox arzı edərdi
Üzüm görsün dedim olmaz hədərdi
Belə zənn etməki tehranlıyam mən
O axmaq fikrini gec anlıyam mən
Yığışdır bu toru səyyad əfəndi
Apar öz bacına ver sən bu pəndi
Əgər yüksəkdi qartalın yuvası
Toyuq evdə sənə var iltiması
Canım doğransa ölsəmdə əzabdan
Genə vaz geçmərəm mən bu hicabdan
Nə söylürsən məgər divanəsən sən
İçibsən, keflənibsən ya nəsən sən
Bilirsən heç nəzərbazlıq günahdır
Bizilə qəbr arası yol bir ahdır
Deyirsənki qiyamətdə yagandır
Və mollanın sözü əski palandır
Tmamən lüctehidlər müfdəxordu
Müqəllidlər hamı qanmazdı, kordu
Əqəllən bir saat get qal məçitdə
Biraz sən molladan pənd al məçitdə
Eşit, öyrən deyirki sə öləndə
Nəkir-mənkir başın üstə gələndə
Görərsənki necə vurdi təpəndən
Elə sışdın poxun çıxdı kəfəndən
Qərəz çox dindən imandan deməkdən
Pəşiman eylədi bir pox yeməkdən
Belə gördüm ağız yumdum və durdum
Oturdum birdə yanında oturdum
Ağız açdım günahım yox dedim mən
Xəta yapdım bağışla pox yedim mən
Xətalardan bütün üxr istədim məm
Mükərrər bilmedim əfv et dedim mən
Dolabdan bircə qab acildə buldum
Sənallah ye dedim israr qıldım
Yedirtdim mən onun başında qatdım
Dəmir tək yumşatıb çəkdim uzatdım
Nə şadra söylədim, nə söz danışdım
Uzatdım əl və nəbzindən yapışdım
Bilirdim ki bu yol bu rəftarımdan
Durar vursun təpik daşşaqlarımdan
Dişi aslan kimi birdən bağırsın
Bizim yan qonşudan imdad çağırsın
Və ya ki atdığı başmaq tayından
Göyərsin baş-gözüm dilbər payından
Dedim indi coşar aşub edər o
Öz altında məni koskub edər o
Vəlakin tərsinə gördüm ki məhrox
Birazca vurnuxur amma ki çox yox
Düşür haldan hala lakin yavaşca
Əlimdən şakidir amma ki xoşca
O coşqunluq, o daşqınlıq dəyişdi
Dönüb oldu “rahat dur” , “bu nə işdi”
Biraz bundan qabaqki pis yamanlar
Bu yol oldu “nə çapqındır cəvanlar”
Nə nazilə deyirdi mah- i taban
“Adam ol”, “dəymə oğlan”, “ yaxşı davran”
Yəqin etdim o afət letfə gəldi
Dedim qəlbimdə ki işlər düzəldi
Könül səyyadi vaz gəşməz bu ovdan
Ki mömin havadan, molla pilovdan
Nə təxir eylədim, nə çox yubatdım
Gətirdim xalça üstündə uzatdım
O nazli dilbərə ancaq daraşdım
Tımar verdim hicab altdan dolaşdım
Hol olmuşdum əcayib bu durumdan
Əlim getdi buda saf baldırından
 O hey şıllaqladı, mən hey təpildim
O hey olmaz dedi mən oldu bildim
Onun cüt əlləri öz yaşmağında
Mənimdə əllərim cənnət bağında
Dedim sən yaxşi möhkəm tut hicabi
Qoy altdan mən yapım əmr- i səvabi
Biraz zəhmətlə yan qıldım paçasın
Axır açdım üzə rəhmət bacasın
Bir am gördüm dedim bəh-bəh nə amdır
Demə am püstədir, fındıq-badamdır
Dışı gülzar içi isti hamamdır
Bir am ki hüsndə vəsfi tamamdır
Təmizdir surəti mömin misalı
Cəm onda cümlə möminlər xisalı
Gülümsər mollanın siması bir şey
İçindı şəhdi, bəm xurması bir şey
Necə bir şey, necə çılqın, necə dar
Elə darki sikimlə qıldı peykar
Ona zorla tutuzdurdum hesabi
Kefi sazlandı, kökləndi rubabi
başə girdi rıza duydum səsində
Ürək tək verdi yer öz sinəsəndə
Bəli bu sikdi çoxda xoşxurakdır
Onun eşqində amcıqlar həlakdır
Ezendə çön onun “ismət” çox idi
Üzün heç açmadı ruxsət yox idi
 Cüt əlli yaşmağın tutmuşdu qanmaz
Ki bir şey örtüyündən olmasın az
Doyarkən mən o bal-qaymaq-lavaşdan
Haram olsun dedi cırdı yavaşdan
O cahildə həya ancaq beleydi
Həyanın mənasın hardan bileydi
İtirdi etibarın verdi amcıq
Ki yaşmaqdır ona hər şeydən artıq
Həya çün gözdədir insan atanmaz
O vaxki göz yumuldu üz utanmaz
Qadınlar gər həyanı qansa düzgün
Həyat rövnəq tapar xalq olmaz üzgün
Hicab altında olmaqdan həyasız
Hicabsız olmağı xoşdur riyasız
Şıxıb evdən biraz aydınlaşarlar
Adamlıq öyrənib özgür yaşarlar
Qadınki təlim aldı bilgiləndi
Bu toplumla bəşər tək ilgiləndi
Heç əfsunla o dönməz ismətindən
Və boş sözlərlə aldanmaz qətindən
Günəşki aləmi nurlandırandır
Ona əl vurmaq olmaz yandırandır
O ki görmüş kalic ya ki fakultə
Yanında dursa əynində dekultə
Varisə bir qədər ismət özüylə
Baxarsan sən ona iffət gözüylə
Qələt istək o qadından məhaldır
Ona nacür xəyal boş bir xəyaldır
Həyatın get düşünki olma eşşək
Adamsan sən bu eşşəklikdən əl çək
Bu axmaq fikrini başdan çıxar at
Sənə qoyma gələ qalib xurafat
Tutlımki bu dünya cənnət olsun
Onun hər bir yanı hurilə dolsun
O hurilər əgər yorqan bürünsə
Səfası yox əgər çirkin görünsə
Qadınsız sevgi bu aləmdə olmaz
Bir aləm sevgisiz aləm də olmaz
Sənə qurban soğansan ya palıtsan
Nədən dayim bu çərşabda qalıbsan
Yerin vardı cəmal-i zülcəlalda
Niyə şəlqəm kimi varsan çuvalda
Başı bağlı, dibi bağlı xanım can
xanım cansan bizə yaki badımcan
Nə peyqəmbər dedi, nə yazdı quran
Ki qadın olmalı qul-i biyaban
O hansı bir hədisdi çıxdı hardan
Ki qadın olmalı aləmdə xortan
Təpəndən dırnağa geymə qəbanı
Canı yanmış belə yaxma bu canı
Ayağında potin, əynində çərşhb
Adamın taqətin taq eylisən lab
Sənə ismət gətirməz bu yarağın
Gözə nə ilgisi var osturağın
Axı kətlərdə, ellərdə gözəllər
Hamı üzlər açıq özgür gəzəllər
Nədənsə orda ismət getməz əldən
Həyasızlıq görünməz bir gözəldən
Hər eldə ərkəyə yardır qadınlar
Nədəndir bizdə sərbardır qadınlar
Qadın hər yerdə ərkəklə əməkdaş
Bizim ərkək nəçün yalgızdı birbaş
Sən ey gül-sünbül ilə bir biçimdə
Darıxmırsan bu çərşabın içində
Demirsən qunçə tapmaqla təkamul
Çıxanda pərdədən ancaq olar gül
Sən at bu pərdəni aç gül cəmalın
Bütün aləm görə qoy bu kəmalın
O baş ilə üzün ollam fədası
Ki başda ağlı var üzdə həyası

İrəc Mirza
Farscadan çevirən: Mamağanlı Kərim